Nefndin fellir órökstudda dóma og hrokafulla - - auk þess sem rangfærslur og "slúður" eða dylgjur endurtaka sig.
Svo langt gengur úr hófi í árásum á Framsóknarflokkinn og áróðri að það verður flokknum líklegast bókstaflega til bjargar.
Um skýrslu Jóns Þorvaldar Heiðarssonar, Sigurðar Halls Stefánssonar og Kristínar Þ. Flygenring um Íbúðalánasjóð skv. þingsályktun nr. 3/139 frá 17.desember 2010.
1. Í skýrslunni eru afar „brattar ályktanir“ og fullyrðingar – margar talsvert útfyrir og án samhengis við efnislegan rökstuðning. Þetta rýrir mjög trúverðugleika skýrslunnar og torveldar jákvæða nýtingu hennar í umræðum um vandamál húsnæðiskaupenda og rekstur Íbúðalánasjóðs.
2. Lagt er af stað í einstökum og alltof mörgum tilvikum frá röngum fullyrðingum eða ósönnuðum aðdróttunum og verulega ámælisvert að nefndarmenn skuli ekki hafa haft fyrir því að sannprófa einstök atriði. Komið hefur fram að ásakanir frá Þór Saari og ónafngreindum heimildarmönnum varðandi ráðningarferli Halls Magnússonar fái ekki staðist en virðast aftur á móti notast nefndinni til talsverðra fabúleringa um meinta spillingu.
3. Tilraun nefndarinnar til að núvirða tap og tapsáhættu Íbúðalánasjóð við 270 milljarða er afar illa rökstudd og mat á óinnleystu tapi sjóðsins - ef ekkert verði aðgert - virkar gripin úr lausu lofti. Fyrir liggur í staðfestum upplýsingum að tap Íbúðalánasjóðs til dagsins í dag er um 41 milljarður –og lagt hefur verið í afskriftasjóð 23 milljarðar. Framreikningur á öðru hugsanlegu tapi sjóðsins er því áróðurskenndur farsi – og getur ekki fengið stuðning í neinum haldbærum gögnum. Heyra má enn og aftur að þessar tölur tyggja liðsmenn Samtaka FF (Ingvi Örn Kristinsson, sem ekki var ráðinn forstjóri Íbúðalánasjóðs hér um árið).
4. Margendurteknar ásakanir nefndarinnar um þekkingarleysi og menntunarskort eða vanhæfni einstakra starfsmanna og heilla deilda Íbúðalánasjóðs fara langt úr öllu hófi og velsæmi: og samanburður við síðaritíma hæfiskröfur stjórnarmanna í Íbúðalánasjóði (lagabreyting í júní 2012) – er í besta falli „ódrengileg“ - - .
5. Verulega skortir á að nefndarmenn sjálfir hafi til að bera þá yfirgripsmiklu sérþekkingu á málaflokki húsnæðismála og á rekstri fjármálastofnana til að geta réttlætt sína harkalegu dóma um einstaklinga á vettvangi. Sérstaklega kann í því sambandi að vera ámælisvert að nefndarmenn – sem sjálfir njóta friðhelgi – skuli þá ekki gera beina grein fyrir því hvaða einstakir starfsmenn og aðrir sérfræðingar sem voru kvaddir til vinnu fyrir nefndina höfðu fram að færa og á hvaða gögnum eða greiningu þeirra „dómar“ voru grundaðir.
6. Óvægin gagnrýni á útlán Íbúðalánasjóðs til bygginga á Austurlandi í kjölfar ákvarðana um stóriðju á Reyðarfirði og virkjun við Kárahnjúka virkar „hjáróma“ þar sem grundvöllur og spár um íbúaþróun á Mið-Austurlandi voru einmitt studdar með vísan í „greiningar“ eins nefndarmanna (Jóns Þorvaldar Heiðarssonar) sem hikaði ekki við að spá því að þörf væri fyrir um 600- 860 nýjar íbúðir á Mið-Austurlandi til 2008.( Samfélagsáhrif álvers- og virkjunarframkvæmda á Austurlandi RHA 2005; Jón Þorvaldur Heiðarsson – bls 30-32). Þrátt fyrir þekkingu eins skýrsluhöfunda á spám BRSI og fleiri aðila - er þessi pressa skipulags- og framkvæmdaaðila ekki viðurkennd - og eigin hugmynd JÞH um allt að 860 íbúðir til 2008 er greinilega gleymd. Niðurstöður nefndarinnar eru meira og minna úr takti við umfjöllun í 3 bindi kafla 13 að öðru leyti.
7. Síbylja um að „kosningaloforð Framsóknarflokksins 2003 og áform í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar“ um hægfara innleiðingu 90% lána – með hámarksfjárhæð er endurtekin og margfölduð þrátt fyrir að enginn viðunandi rökleiðsla liggi að baki. Virðist augljóst að þar gengur aftur afar sérkennileg fullyrðing Þórarins G Péturssonar eins af lykilhagfræðingum Seðlabanka Íslands – um þetta efni – þrátt fyrir að fyrirliggjandi tímasamhengi um heimildir og tölfræði varðandi umfang lánveitinga Íbúðalánasjóðs frá árinu 2004 í samanburði við sprengjuárás einkavæddu bankanna á íbúðalánamarkaðinn - staðfesti að ekkert orsakasamhengi er til staðar um þenslu af 90% lánum sjóðsins. Þvert á móti þá komu heimildir Ílsj. Til 90% lána á eftir innreið bankanna á markaðinn – og voru með mjög þröngu lánsfjárhámarki – sem síðan leiddi til þess að 90% lánveitingar Ílsj á Höfuðborgarsvææðinu voru einungis 19 á einu ári og 80 alls. Samdráttur í umfangi lánveitinga Íslj. 2004-2007 staðfestir þannig mjög skýrt að ekki er nokkur einasta röklegt samhengi á því að kosningaloforð Framsóknarflokksins og markmiða ríkisstjórnarinnar um 90% lán og húsnæðisbóluna og hlutabréfasprenginguna. Að þessi loforð og markmið hafi „spanað Hreiðar Má Sigurðsson hjá Kaupþing“ til þessarrar innrásar á markaðinn – er ekki líkleg í samhengi við þann karakter og það record sem við nú þekkjum af hans hálfu – og verður sífellt ljósara þegar fleiri skýrslur kröfur eða kærur birtast á hendur Kaupþingi og aðalstjórnenda þess banka.
8. Það var augljóst markmið Kaupþings og síðan hinna bankanna að koma Íbúðalánasjóði kné og ná til sín öllum íbúðalánamarkaðinum. Þannig liggur einnig fyrir að samverkamenn þeirra í Sjálfstæðisflokknum og í hópi markaðs-harðlínu-hagfræðinga töluðu fyrir því allt frá árinu 1993 að leggja almennar lánveitingar Húsnæðismálastjórnar/Íbúðalánsjóðs niður og færa þá starfsemi til bankanna (selja Íbúðalánasjóð). Skýra má þessar síbylju af hálfu harðlínumanna sem vonbrigði þeirra með að ríkisstjórn Davíðs Oddsonar framfylgdi ekki áformum um markaðsvæðingu íbúðalána árið 1995 - heldur stóð að endurskipulagningu íbúðalánamarkaðarins með stofnun Íbúðalánasjóðs á rústum Húsnæðismálastjórnar og gjaldþroti verkamannabúsetaðakerfisins.
9. Að leiða til vitnis skýrslur frá OECD, AGS sem byggja á afar þröngri mötun upplýsinga frá markaðshyggjufólki innan og utan Seðlabankans og fjármálaráðuneytisins (sem einkavæddi bankana) og Hagfræðistofnun Háskóla Íslands - eða kalla til viðtals „harðlínu-markaðshyggju-hagfræðinga“ frá Háskólum eða Samtökum Fjármálafyrirtækja – er í besta falli eins og hvert annað „alvörulaust grín“ en um leið grafalvarleg slagsíða sem gerir ekkert annað en að afvegaleiða umræðuna.
10. Það virkar sem öfgafull meinloka af hálfu nefndarinnar að klifa á þeirri sjálfgefnu forsendu að markaðsvæðing allra íbúðalána á Íslandi væri eða hefði orðið til góðs. Sérstaklega er slík mantra fráleit í ljósi þess að það voru einkavæddir bankar sem fóru offari og lögðu hagkerfið allt á hliðina með afleiðingum sem ekki sér fyrir endann á. Ögmundur Jónasson alþingismaður skrifar grein í DV 5. Júlí 2013 sem andmælir með rökstuddum hætti þessarri síbylju. Ögmundur sýnir fram á að rannsóknarnefndin snýr því algerlega á hvolf að Íbúðalánasóður „hafi farið í samkeppni við bankana“ um íbúðamarkaðinn - í besta falli var Íbúðalánasjóður að „verjast“ innrás bankanna á markaðinn og stóðst reyndar áhlaupið á árabildinu 2004-2006. Íbúðalánasjóður var áður einráður á markaðnum og sat uppi einn á markaðnum þegar bankarnir gátu ekki lengur spilað á markaði og sótt lánsfé með misjafnlega ó-ábyrgum hætti - og enduðu í þroti. Eins rekur hann með hvaða hætti það er skammsýn ályktun sem nefndarmenn tyggja upp varðandi skaðsemi 90% lána Íbúðalánasjóðs eins og hér er áður rakið.
11. Mögulegur framtíðarvandi lántakenda verðtryggðra lána og vanskilahætta hjá Íbúðalánasjóði stafar einkum og sérlega af því að verðtrygging og háir vextir húsnæðislána ofbjóða greiðslugetu og greiðsluvilja almennings. Þessi hætta og samspil verðtryggingar lána og verðbólgu og verðhruns eigna er því hinn raunverulegi vandi og þess vegna algerlega óskiljanlegt hvers vegna nefndin fjallar á engan hátt um þennan þátt þannig að boðlegt að gagnlegt sé og til skilningsauka.
12. Varðandi uppgreiðsluvanda Íbúðalánasjóðs og misvægi vegna vaxtamunar á skuldbindingum sjóðsins er alveg ljóst að ekki var skynsamlega að verki staðið árið 2003-2004. Þar er hins vegar ekki síst á að líta að samábyrgð ráðgjafa og fjármálaráðherra jafnt sem félagsmálaráðherra og allra eftirlitsstofnana er augljós.
13. Um það að Íbúðalánasjóður héldi áfram útgáfu skuldabréfa án uppgreiðsluheimildar langt umfram útlánaþarfir sjóðsins og eftirspurn verður að skoðast í beinu samhengi við þá tilburði ríkissjóðs að „tryggja nægilegt framboð“ langtímabréfa á skuldabréfamarkaði - - ekki síst til að auðvelda lífeyrissjóðum að standa við sínar skuldbindingar um lágmarksávöxtun.
Niðurstaða:
· Alvarlegur galli má teljast á skýrslunni að lagt er af stað útfrá sögusögnum, aðdróttunum og beinlínis röngum fullyrðingum. Þannig er þegar komið fram að nefndin sakbendir einstaklinga og ber á borð dylgjur sem ekki fá staðist – og gerir sig seka um að sannprófa ekki framburð nafnlausra eða nafngreindra einstaklinga.
· Afar hæpnar forsendur liggja til grundvallar þeim bröttu ályktunum og harkalegu dómum sem nefndin færir fram. Þess vegna er hætta á að vinna nefndarinnar leiði fremur til þess að umræðunni verði spillt – heldur en hún leiði til aukins skilnings á vandamáli – sem kannski var ekki til staðar eða svo stórt sem ætla mátti af orðræðinnu.
· Verulegur galli er að nefndin fylgi ekki eftir þeim vanda sam skapast hefur í kjölfar þeirrar ákvörðunar Alþingis og ríkisstjórnar árið í október-nóvember 2008 og gegn um allt árið 2009 að fryst EKKI vísitölur lánasamninga - og koma með því í veg fyrir stökkbreytingu lána almennings. Með þeim gerningi (sem var meðvitaður – en ekki aðgerðarleysi sbr. Þingmál) var tekin sú áhætta að almenningur mundi kikna undan greiðslubyrði og um leið lenda í þrot þar sem hrun á eignaverði át upp eigið fé fjölskyldnanna á sama tíma og framreiknaður höfuðstóll fór upp úr öllu valdi. Íbúðalánasjóður var þar með „misnotaður“ af hálfu ríkisstjórnar og Alþingis í því skyni að færa amk. 170-200 milljarða frá lántakendum Íbúðalánasjóðs og til lífeyrissjóðanna í gegn um eign þeirra á húsnæðisbréfum - sem að verulegu leyti voru óuppgreiðanleg og með vaxtamun eins og víða hefur komið fram.
· Lestur skýrslunnar - og ekki síst vitnað í einstaka starfsmenn Ílsj. - fá mann til að velta fyrir sér þeirri spurningu hvort núverandi starfsmenn sjóðsins og stjórnendur hafi ekki sést fyrir í því að reyna að láta fyrri stjórnendur sjóðsins „líta illa út“ – að þeir hafi í slíkum tilgangi komið með dylgjur og hálfsannleik. Það gæti bent til þess að sú nálgun sem nefndarmenn og starfsmenn þeirra við skýrslutökur beittu hafi borið einkenni nornaveiða eða þeirrar slagsíðu sem „markaðshyggju-öfgarnar“ sýnilega lögðu á vinnuumhverfið og blasir hvarvetna við í alyktun og harkalegum dómum skýrslunnar.
· Það virkar sem kjánaleg mótsögn að fullyrða annars vegar að skortur á þekkingu stjórnarmanna og starfsmanna hafi verið áberandi og gagnrýna það hins vegar að sótt hafi verið ráðgjög út fyrir sjóðinn.
PS:
Ógrundaðar aðdróttanir/dylgjur, , , eru líka áberandi og augljóst að ekki eru sannprófaðar upplýsingar nafnlausra heimildarmanna. T.d. er sagt á bls 120 í 3.bindi að illa hafi gefist að lána „Búseta á Norðurlandi“ - - og látið í veðri vaka að Ílsj. Tapi alla vega 2 milljörðum á þeim viðskiptum. Sannleikur í málinu er hins vegar að aldrei hafa verið á borðinu tillögur eða óskir um að Íbúðalánasjóður afskrifi eina krónu hjá Búseta á Norðurlandi - - heldur fái hverja krónu greidda . . . og samningur um það efni lá fyrir fyrir meira en ári (og verið að ljúka uppgjöri skv. því án einnar krónu í tap hjá Íbúðalánasjóði).
Í köflum um lán sjóðsins til Reykjanesbæjar og Austurlands hér á eftir er mikið rætt um lánveitingar
til leigufélaga sem virðast oft og tíðum hafa verið vanhugsaðar. Stundum var lánað til
verkefna sem stjórnendur sjóðsins höfðu litla trú á allt frá upphafi. Umfjöllunin hér á eftir
er langt frá því að vera tæmandi. Lán sjóðsins til fleiri félagasamtaka hafa reynst illa. Nefna
má að Búseti á Norðurlandi, sem leigir út á þriðja hundrað íbúða á Akureyri og Húsavík,
skuldaði Íbúðalánasjóði um mitt ár 2012 um 5 milljarða króna.69 Eigið fé var í árslok 2011
neikvætt um 1,9 milljarða króna samkvæmt ársreikningi. Rúmlega 270 milljóna tap var
á rekstrinum 2011. Unnið var að því að semja við lánardrottna. (3.bindi bls.120)